Yeşil Kimya, öncelikli olarak açıklamak gerekirse, ayrı bir disiplin (İnorganik veya organik gibi) değildir. Yeşil Kimya bir düzine prensip üzerine oturtulmuş, mevcut kirlilik sorunlarını ortadan kaldıracak çözümleri içine alan, yeni bir akımdır.
Çevre Koruma Örgütü (EPA) tarafından tanımı ise; “Kimyasalların dizaynı, üretimi ve kullanımı sırasında ve sonrasında ortaya çıkacak kirlilikleri elimine eden veya azaltan yenilikçi teknolojileri teşvik etmektir.” P. T. Anastas ve J. C. Warner ise Yeşil Kimya-Teori ve Pratik kitabında (Green Chemistry-Theory and Practice); “Kimyasal ürünlerin dizaynı, üretimi ve kullanım alanlarında insan ve çevre sağlığı için tehlike oluşturan materyallerin kullanımı ve ortaya çıkışını elimine eden veya azaltan bir düzine prensibin kullanımıdır.” olarak tanımlamışlardır. 12 prensip olarak ortaya çıkan ve şuan birçok kimyasal endüstri ve araştırmada rehber olarak kullanılan bu prensipleri Yeşil Kimya-12 Prensip’te bulabilirsiniz.
Yeşil Kimya da yaygın olarak endüstri ve araştırmada kullanılan tanımları aşağıdaki şekilde sıralayabiliriz;
1. Atom Ekonomi (Atom Economy)
Hedef ürünün atom ağırlığının, onun sentezinde kullanılan reaktiflerin toplam atom ağırlığına oranının 100 ile çarpımı sonucunda yüzde olarak verilir. Eğer sonuç 100 ise, bir reaksiyonunun %100 Atom Ekonomisi ile gerçekleştiğini gösterir.
2. E-Faktör ( E (Environmental)-Factor)
Bir kilogram ürün için meydana gelen atığın (kg) birbirine oranıdır (kg atık/ kg urun). Yaygın olarak, endüstri alanında kullanılan bir tanımlamadır.
3. Yaşam Döngüsü Belirlenmesi (Life Cycle Assessment)
Herhangi bir birim malın üretim öncesi kullanılan ham maddeden kullanım sonrasına kadar tüm aşamaları inceler. Bunlar aşağıdaki şeklinde verilebilir;
a. Üretim Öncesi
Atık azaltımı
Alternatif ham maddeler
Güvenli ve sorumlu ekstraksiyon
b. Üretim Aşamasında
Katalizör kullanımı
Daha Atom Ekonomisi etkili sentezlerin kullanılması
Uçucu olmayan çözücüler
Güvenli ve yoğun proses
c. Ürün Dağıtımı
Üretimin ve dağıtım arası mesafenin kısa tutulması
Daha az ambalaj kullanımı
d. Ürün Kullanımı
Güvenli Ürünler
Formülü açısından zararsız kimyasallar
e. Ürün Kullanım Sonrası
Hızlı şekilde doğada yok olabilmesi
Yenilenebilir ve tekrar kullanılabilirliği
4. Temiz Teknolojiler Havuzu (The Clean Technology Pool)
5. Çevre-Yenilik Pusulası (Eco-Innovation Compass)
Bir reaksiyonu veya bir materyali nasıl yeşil yapabiliriz?
Bu sorunun cevabini 12 Prensibi kendi prosesimize uygulayarak bulabiliriz. Böyle bir reaksiyonun yeşil olabilmesi için;
Güvenli
Tek bir reaksiyon basamağı içermesi
Atık üretmemesi
Yenilenebilir hammaddelerin kullanılması
Çevresel olarak kabul edilebilir olması
Ürünün basit şekilde (reaksiyon ortamından) ayrıştırılabilmesi
Atom etkili olması
% 100 verim vermesi
parametrelerinin sağlanması gerekmektedir. Birçok reaksiyonda ise tüm bu maddeleri yerine getirmek ise oldukça zordur.
Kaynak, www.kimyaca.com, Yücel Gider, 2014
