Amerika BirleÅŸik Devletleri Çevre Koruma Ajansı’nın (EPA) 2016 yılında yayınladığı bir rapor ev ve iÅŸyeri gibi kapalı alanlardaki havanın dış mekânlara oranla 2 ila 5 kat daha kirli olduÄŸunu ortaya koyuyor. Bu kirliliÄŸe yol açan temel nedenler ise havalandırma yetersizliÄŸi, toksik maddeler içeren mumların yakılması ve oda kokuları ile ev temizliÄŸinde kullanılan deterjanlardan havaya karışan kimyasallar.
Temizlik için kullandığınız deterjanlar yalnızca evinizin havasını kirletmekle kalmıyor. Bu deterjanların atıkları lavabonuz ve tahliye borularınızdan geçerek suya karışır ve yaÅŸam döngüsüne dahil olarak baÅŸta deniz canlıları olmak üzere birçok canlı türüne zarar verir. Standart deterjanların hemen hepsinde bulunan bu maddelerin doÄŸaya etkileri ÅŸu ÅŸekildedir;
​
SLES
Sodyum laurel etilen oksit olarak bilinen bu madde sabun ve ÅŸampuanlarda, diÅŸ macununda ve ev temizlikürünlerinde yaygın olarak kullanılır. Kozmetiklerin ve temizlik ürünlerinin köpürmesini saÄŸlar. Suya karıştığında, balıklar ve diÄŸer deniz canlıları için toksik bir madde olduÄŸu tespit edilmiÅŸtir.
​
Fosfat
Gübrelerde besleyici olarak da kullanılan fosfat, deniz suyuna karıştığında sudaki azot ve fosfat oranı artar. Bu da deniz yosunu gibi bitkilerin normalden çok daha hızlı büyümesine ve artmasına, dolayısıyla sudaki oksijen oranının düÅŸmesine ve diÄŸer deniz canlılarının yaÅŸayamayacağı bir ortam oluÅŸmasına sebep olur.
​
Klor
Deterjan ve çamaşır sularında beyazlatıcı olarak kullanılan klor ciddi çevresel tehdit oluÅŸturan kimyasallardan biridir. Birinci Dünya Savaşı’nda kimyasal bir silah olarak da kullanılan bu madde çevre ve insan saÄŸlığını korumak adına birçok ülkede yasaklanmış ya da kullanımına kısıtlama getirilmiÅŸ durumda. Klor, ev içerisinde kullanıldığında zaman solunum yolu ile, gırtlak, boÄŸaz ve ciÄŸerlerdeki nem ile birleÅŸerek asidik bir etkiye yol açar. Atık olarak suya karışan klor ise, suda bulunan diÄŸer element ve minerallerle etkileÅŸime girerek tehlikeli toksik maddelere ev sahipliÄŸi yapar.
Bu etkileÅŸim sonucunda ortaya çıkan ve diyoksin, furan ve PCDD gibi isimlerle anılan bu maddeler, toprak ve suya tutunup çok uzun yıllar boyunca yok olmadıklarından ‘kalıcı organik kirleticiler’ olarak bilinirler. Greenpeace; kanser ve endokrin bozulmaları gibi hastalıklara yol açan diyoksini bilimin karşılaÅŸtığı en tehlikeli kimyasallardan biri olarak nitelemektedir. Havaya yada suya karışan çok az miktarda klorun etkileri bile uzun yıllar boyunca devam ettiÄŸinden, toprak ve deniz canlılarına rahatlıkla ulaÅŸarak besin zincirine rahatlıkla dahil olarak insan hayatına da tehdit oluÅŸturur.
​
​
Deterjanlar ve birçok temizlik kimyasalı petrol türevlerinden elde edildiÄŸinden doÄŸadaki mikroorganizmalar tarafından parçalanamamakta ve yüzlerce hatta binlerce yıl çevreyi kirletici bir durum meydana getirmektedir. Daha da önemlisi derimizden içeri emilerek kanımıza karışmakta, karaciÄŸeri yormakta, alerji ve kanser yapıcı özellikte bedende tutulmaktadır. Ayrıca kullandığımız eÅŸyalara da sinerek varlığını uzun süre sürdürmektedir. Yanda belirtilen birçok Kimyasal katkı maddesini içinde barındırarak, evet güçlü temizlik yapıyor görünseler de bize ve doÄŸaya bıraktıkları yan etki faydalarını bastırmaktadır. Bu katkılar temel olarak; KompleksleÅŸtiriciler, AÄŸartıcılar, Stabilizatörler, Korozyon önleyiciler, Optik beyazlatıcılar, Kolloidal taşıyıcılar, Köpük ayarlayıcılar, pH ayarlayıcılar, Dolgu maddeleri (nem çekiciler ve topaklamayı önleyiciler), Dezenfektanlar, Parfüm, Ovucular, Enzimler ve diÄŸer aktif madde katkıları…
​
Bunlar yerine temel olarak doÄŸal sabun, çamaşır sodası ( sodyum karbonat ), boraks ( sodyum borat ) ve güçlendirici olarak karbonat ( sodyum bikarbonat ) kullanılır. Ek olarak sirke, çivit, limon ya da limon tuzu ve bazı aromatik yaÄŸlar kullanırız. Genellikle malzemeleri de kaynar suyla iyice karıştırarak yapar soÄŸuturuz ve sıvı olarak kullanırız ki topaklanma ve çamaşıra yapışmayı önlemiÅŸ olalım.
​
"Evde Kimyasal Ürünler Yapımı" atölye çalışmaları için iletiÅŸime geçebilirsiniz.
Öncelikle dezenfektan, antiseptik, sterilizasyon gibi kavramları doÄŸru ÅŸekilde tanımlamak gerekir. Mekân ve eÅŸyaların mikroorganizmalardan arındırılma iÅŸlemeni dezenfeksiyon denir. Bunun için kullanılan kimyasal maddelere dezenfektan denir. Bunlar insan cildine sürülmez. Çünkü güçlü kimyasallardır ve ciltte tahriÅŸe, alerjiye hatta zehirlenmeye neden olabilirler. Canlılar için kullanılan arındırma kimyasallarına antiseptik denir. Tıbbi araç gereçlere uygulanan özel arındırma iÅŸlemine ise sterilizasyon denir. Antiseptik ve dezenfektan ilaçlar jermisid olarak da adlandırılır. Antiseptikler ve dezenfektanlar biyosit adı verilen kimyasal madde içerir. Biyosit, düÅŸük konsantrasyonda mikroorganizmaların yavaÅŸlatır, yüksek konsantrasyonlarda ise mikroorganizmaları öldürür.
​
Antiseptik kullanımı için dikkat edilmesi gerek bazı hususlar vardır. Antiseptiklerin içerisindeki biyosit konsantrasyonu önemlidir. Kullanılan antiseptiÄŸin, mikroorganizmaların üremesini engellerken vücut dokularını tahrip etmemesi gerekir. Antiseptikler kimyasal maddelerdir ve her kimyasal maddenin yapısı birbirine uygun deÄŸildir. KiÅŸilerin kendi başına antiseptikleri karıştırması veya arka arkaya kullanması tehlikeli olabilir.
Dezenfektanlarda ise aÅŸağıdaki özellikler aranır. Etki süresi uzun olmalı fakat etkisini kısa sürede göstermelidir. Spektrumu geniÅŸ olmalıdır. EÅŸyaları boyamamalı ve zarar vermemelidir. Kimyasal yapısı dayanıklı olmalıdır. Uygulandığı yere iyi nüfus edebilmelidir ve ekonomik olmalıdır.
​
Yüksek oranda Oksijen etkisiyle birçok mikroorganizma için etkilidir. Temiz hava da bol miktarda oksijen olduÄŸundan mekanlar ve eÅŸyalar sık sık havalandırılmalıdır. Hidrojen peroksit (Oksijenli su) %50' nin üstündeki konsantrasyonlarda deride korozif etki, göz hasarı yapmaktadır. Etilen oksit, gazı hemen hemen bütün mikroorganizmaları ve sporlarını öldürür. Gıda dışında hemen hemen her ÅŸeyin sterilizasyonunda kullanılabilir. Ancak saf halde çok zehirli, tahriÅŸ edici ve patlayıcı bir maddedir Ozon, üç atomlu oksijen bileÅŸiÄŸidir. Atmosferde de vardır. Potasyum permanganat: Bakterisid (Bakterilere karşı) ve fungusid (mantarlara karşı) etkilidir.
Dezenfeksiyon amacıyla halojenlerden klor (klor gazı, hipoklorik asit, sodyum hipoklorid-çamaşır suyu), oksijen diklorür ve iyot (Tendürdiyod, Ä°yodoform, Polivinolpirolidin, Povidon iyodin-kırmızı) formları kullanılır. Çok güçlüdürler, GeniÅŸ spektrumlu bir antiseptiktir. Ancak irritan (tahriÅŸ edici) ve toksik (zehirleyici) olabilirler. Trihalometan THM
Özelikle çeÅŸme suyunda bulunan Kalsiyum ( kalsiyum karbonat, CaCO3 ), Magnezyum ( magnezyum karbonat MgCO3 ) sıcak soÄŸuk dengesi bozulduÄŸu anda belli ısılarda kristalize olması ile Kireç oluÅŸumu meydana gelir Mutfak lavabolarında, duÅŸa kabinlerde ve çaydanlıklarda oluÅŸan kireç hem hoÅŸ bir görüntü vermez hem de eÅŸyalara zararlıdır. Ayrıca gereksiz yere elektrik ve ısı tüketimine neden olur. Karadeniz bölgesi gibi içme suyunda, kireç oranı yüksek bölgeler, sık sık bu problem ile baÅŸ etmek zorunda kalır.
Piyasada satılan çok çeÅŸitli kireç sökücü nitelikte deterjan mevcuttur. Zehirli kimyasallar içeren kireç sökücü deterjanlar, vücutla temas ettiÄŸinde, geri dönüÅŸü olmayan hasarlar bırakabilir. Demlik ve su ısıtıcısı ( kettle ) gibi eÅŸyaların, doÄŸal yöntemler kullanarak temizlenmesi çok daha saÄŸlıklıdır. Her mutfakta veya aktarda bulunan birkaç malzeme, kireç temizliÄŸinde harika sonuçlar verir, gereksiz kimyasal temasını da engeller.
Kimyasal adı sodyum stearat olan sabun, bir asit ile (yaÄŸ asidi) bir bazın (sodyum hidroksit) (NaOH) tepkimesi sonucunda oluÅŸan tuza verilen addır. Jel sabun (Arap sabunu) potasyum stearattır. Her yağı sabunlaÅŸtırmak için gerekli baz (alkali) oranı da deÄŸiÅŸiktir. Bu oran çok dikkatli hesaplanmadığı takdirde ya sabunlaÅŸma tam olmaz ya da sabunda kalan sabunlaÅŸmamış serbest alkali kimyasal, cildin tahriÅŸ olmasına yol açar. Jel Sabun (Potasyum streat) halk arasında Arap Sabunu olarak bilinir. Potaskostik olarak bilinen potasyum hidroksit (KOH) kimyasalının yaÄŸ asitleri ile tepkimesiyle oluÅŸur. Yüzey temizlik amacıyla kullanılır.
​
"Sabun Yapımı" Seminer ve EÄŸitimleri için iletiÅŸime geçebilirsiniz.
Lavabo açıcı olarak Sodyum hidroksit kullanılır. Kostik soda veya sud kostik de denir NaOH formülüyle gösterilir. Kuvvetli bir bazdır. Sodyum hidroksit laboratuarda CO2 gibi asidik gazları yakalamak için kullanılır. Endüstride birçok kimyasal maddenin yapımında kullanılır. Su ile tepkimeye girdiÄŸinde yaklaşık 5 dakika içinde sıcaklığı 50 Santigrat dereceye çıkar ve yaklaşık 15 dakika sıcak kalır. Boruları bile yakıcı özelliÄŸi olacağından cildimizi akciÄŸerlerimize ve çevreye zararlıdır.
​
Bunlar yerine her mutfakta bulunan veya aktarlardan kolayca ve ekonomik olarak bulacağınız temel bazı maddeler ile çok daha az zararlı ve çevre dostu lavabo açıcı siz de evde yapabilirsiniz.
​
Bir litre sıcak su kaynatın. Bir çay bardağı karbonatı tıkalı lavaboya dökün. Üzerine bir çay bardağı bardak sirke dökün. Asit ve bazın tepkimesi sonucu bir miktar köpürme olacaktır. Çıkan gaz zararlı deÄŸildir ancak yine de gözlerinize gelmemesine dikkat ederseniz ve camlar açık olursa daha iyi olur. Köpürmeden yaklaşık 15 saniye sonra azar azar kaynar suyu da lavaboya dökün.
EÄŸer tam açılmadıysa bunu bir kaç kez daha yapın. Organik atıkların lavaboyu tıkamaması için bir süzgeç kullanın ve bu iÅŸlemi lavabo tıkanmamış halde de ayda bir yapın.
Çok amaçlı temizleyicilerin birçoÄŸu amonyak ve klor içerir ve birlikte kullanıldıklarında ölümcül amonyumklorür gazını oluÅŸtururlar. Amonyak akciÄŸerlerimiz için tehlike oluÅŸtururken, klorla karıştırıldığında kansere yol açan bileÅŸikler oluÅŸturabiliyor.
​
Ovarak temizleme için kullanılan tozların neredeyse tümü, beyazlatıcı ve leke çıkarıcı etkisi olan klorlu çamaşır suyu içerir. Toz halindeki klor suyla karıştığında, göz, burun, boÄŸaz ve ciÄŸerler için tahriÅŸ edici olabilen klor gazını oluÅŸturur. Kloru asla amonyakla ( tuvalet temizleyicisi ya da kullandığınız diÄŸer temizlik malzemelerinin içinde bulunduÄŸu gibi ) karıştırmamalısınız, ortaya çıkacak gazlar öldürücü olabilir! Kullandığınız tozların içinde deterjan ile karışık olarak “hidratlı doÄŸal magnezyum” da bulunabilir ve bunların kanserojen asbest ile kirlenmiÅŸ olma olasılığı vardır.
​
Halı ve döÅŸemelik kumaÅŸların temizliÄŸi için hazırlanmış ÅŸampuanların birçoÄŸunun aktif maddesi, genellikle leke çıkarıcı olarak kullanılan bir çözücü olan perkloretilen’dir. Bu madde kanserojen olarak bilinir ve hemen görülebilen etkileri sersemleme, baÅŸ dönmesi, uyku hali, mide bulantısı, titreme, iÅŸtah ve uyum kaybı olabilir. Uzun dönemli maruz kalma sonucu karaciÄŸer ya da merkezi sinir sistemi zarar görebilir.
​
Halı ÅŸampuanlarında, yine insanlar için kanserojen etkilerinden ÅŸüphelenilen naftalin, etanol, amonyak ve deterjanlar bulunabilir. Halı ve kilimler çoÄŸunlukla naylon, lâteks, polyester, poliüreten, pvc/vinil klorid, akrelik gibi plastik malzemelerden yapılır. Plastik malzemeler doÄŸal malzemelere göre çok daha fazla toz çeker ve tutar. DoÄŸal malzemelerden oluÅŸan bir duvardan duvara halınız varsa bile büyük olasılıkla zeminde poliüreten kullanılmıştır. Mümkünse sentetik malzemelerden ve duvardan duvara halılardan kaçınılmalıdır.
Alkollerden Etil alkol (%70lik kolonya) ve Ä°zopronil alkol (hastanelerdeki sprey) ve fenollü bileÅŸikler antiseptik ve dezenfektan olarak kullanılır. Sporlara, mantarlara ve çoÄŸu virüslere etkili deÄŸildir. Alkol açık yaralarda ve aletlerin sterilizasyonda kullanılmaz. 2 dakika içinde cilt üzerindeki bakteri sayısını %90’a yakın bir oranda azaltır. Etil ve propil alkol yüksek yoÄŸunlukta deride, gözde, üst solunum yollarında irritasyona neden olur.
​
​
Aldehidler hücre üzerine toksik etki ve dermatiti ve alerji yapar. Bu nedenle sadece dezenfektan olarak kullanılır. Doku antiseptiÄŸi olarak kullanılmaz. Formaldehid: Güçlü bir jermisiddir. Solüsyonları cerrahi malzemelerin sterilizasyonunda kullanılır. Glutaraldehit, hastane ekipmanları, kauçuk ve plastik gibi aletlerin sterilizasyonu için kullanılır.
Fenollü bileÅŸikler bakterisid etkilidir. En eski dezenfektanlardandır. Oral yoldan alındığında zehirlenmeye yol açar.
Cıva, gümüÅŸ, çinko bileÅŸikleri bunlardan bazılarıdır. Metal bileÅŸiklerinden en çok gümüÅŸ bileÅŸikleri kullanılır. Özellikle GümüÅŸ iyonu virüslere karşı etkilidir. Metal bileÅŸikleri alerjiye yol açabilir. Fazlası toksik, zehirlidir. Metalik cıvadan kesinlikle uzak durulmalıdır.Organik asitler: Antiseptik ve dezenfektan olarak organik asitler kullanılır. Asitler bulundukları ortamda H iyonları vererek bakterisid etki gösterir. Antiseptik olarak genelde borik asit ve salisilik asit kullanılır. Sirke asidi asetik asit zayıf bir asittir.
​
Bazı boyar maddeler: Sarı renkli boya maddesi olan Rivanol solüsyonları ve merhem formları cilt antiseptiÄŸi olarak kullanılır. Kükürtlü maddeler: Ä°htamol (lchtyol) maddesi içerdiÄŸi kükürtten dolayı antiseptik etkilidir. Pomatları bazı cilt hastalıklarında antiseptik olarak kullanılır. Kitin, kitosan gibi hayvansal dokuya sahip doÄŸal kimyasallar, hindistan cevizi ve yağı çay aÄŸacı yağı gibi bitkisel kimyasallar da antiseptik olarak kullanılabilir.
Kuru Isı, GüneÅŸ ışınları ve UV (mor ötesi) ışık gibi yöntemlerle de dezenfeksiyon saÄŸlanabilir.
​
​
Piyasada satılan pek çok diÅŸ macunu saÄŸlık için zararlı çeÅŸitli kimyasallar içermektedir. Bunlardan en riskli olanları:
​
Sodyum Loril Sülfat (SLS)
Büyük ihtimalle kiÅŸisel temizlik ürünlerinde bulunan en tehlikeli madde SLS’dir. Köpürücü etkisi olduÄŸu için diÅŸ macunlarına katılır ve macuna iÅŸe yarıyor görünümü verir. Halbuki araÅŸtırmalar deri için oldukça yıpratıcı ve zararlı etkileri olduÄŸunu göstermiÅŸtir. SLS dokulardan içeri girip, gözde, beyinde, kalpte ve karaciÄŸerde birikebilir; uzun dönemde ciddi zararlara yol açabilir. ÇoÄŸu yetiÅŸkin ve bebek ÅŸampuanında da bulunmaktadır.
Hidratlı Silika
DiÅŸ minesine zarar veren bir beyazlatıcıdır. Kuvars, kum ve çakmaktaşında bulunan kristalize bir bileÅŸenden elde edilir. DiÅŸ minesi günlük mineral takviyesini tükürükteki kalsiyum ve fosfor içeriÄŸinden alır. DiÅŸleri hidratlı silika kadar aşındırıcı bir maddeyle temizlemek mineye zarar verir ve mineral almasını da engeller. Uzun dönemde yıpranma oluÅŸabilir.
​
Triklosan
Deterjan ve diÅŸ macunlarında sıkça görülen bu kimyasal anti-bakteriyel özelliÄŸe sahiptir. Halbuki formülü ve yapısı bazı en zehirli kimyasallarınkine çok benzerdir. Bu sebeple insan saÄŸlığına olabilecek zararlı etkileri dikkatle gözlenmektedir. Kullanıldığı ürünlerin üreticileri saÄŸlık tehlikesi taşımadığını iddia etse de A.B.D Çevre Koruma Kurumu (Environmental Protection Agency – EPA) tehlikeli bir böcek ilacı olarak sınıflandırmıştır. Hem insan saÄŸlığına hem de çevreye zararlı bulunmuÅŸtur. Triklosan, insanlarda kansere sebep olduÄŸu düÅŸünülen klorofenol kimyasal grubuna dahildir.
​
Sodyum Florür
DiÅŸ macunlarının içinde 'sodyum florür' adı verilen riskli bir kimyasal madde vardır. Sodyum florürün diÅŸ macununda bulunma sebebi, diÅŸ minesinin daha iyi geliÅŸmesini saÄŸlamak ve baÅŸlangıçtaki çürükleri önlemek. Ancak flor aynı zamanda, klor, brom ve iyot gibi son derece zehirli bir kimyasal. DoÄŸal yeraltı sularında aşırı florür bulunan bölgelerde yaÅŸayan insanlarda florürün toksik etkileri, hatta zekâ düÅŸüklüklerinin de fazla olduÄŸuna dair çalışmalar var. Florür bunların dışında sakatatlar (karaciÄŸer, böbrek),deniz ürünleri (balık, karides),hazır bebek gıdaları ve diÅŸ bakım ürünlerinde yüksek oranda bulunur. Ayrıca teflon tavalardan da geçebiliyor.
​
DiÅŸ macunlarındaki florür içeriÄŸi ortalama 1-1.5 mg/g. Ä°nsan vücudunda ağırlıklı diÅŸ ve kemikte olmak üzere toplam 2-3 gr. florür var. FDA’nın tavsiye ettiÄŸi günlük florür alımı erkekler için 4, kadınlar için ise 3 mg. EriÅŸkinlerde toksik doz 5 mg/kg iken, çocuklarda toksik doz 0.1-0.3 mg/kg olarak kabul ediliyor. Yani diÅŸ macunu yutulmadıkça kolay kolay toksik etki yapmıyor denebilir. Ancak baÅŸka yerlerden da alındığı göz önüne alınırsa riskli bir durum söz konusu. Çünkü florürün vücutta birikme özelliÄŸi var. Aşırı alındığı zaman florürün % 40-50’si vücutta özellikle kemiklerde ve beyinde birikiyor ve “florozis” denilen toksikasyona neden olabiliyor. Florür beyinde biriktiÄŸine, davranış deÄŸiÅŸikliklerine, algı ve zeka IQ düÅŸüklüklerine yol açabiliyor.Florürün belirli bir düzeyin üzerinde alınması, tiroit hormonunda azalmaya yol açabilir.Florür kemiklerde biriktiÄŸinde, “skeletal florozis” adı verilen romatizma benzeri bir rahatsızlık ortaya çıkıyor. EriÅŸkinlerde florürün kemikte birikimi % 10 civarındayken çocuklarda % 50’ye çıkabiliyor.
​
Bu durumda en doğru ve mantıklı olanı diş macununu evde hazırlamak ve ev yapımı diş macununu kullanmak denebilir.
​
Bu arada, DiÅŸ macunu tüplerinin alt kısmında bulunan renkli kareler, diÅŸ macununun bileÅŸimini tanımlar ÅŸeklinde bir iddia mevcut. Bu yanlıştır. Bu renkli çizgiler tüplerin makinede kesilme iÅŸaretidir.
