Cannabis sativa L. kenevir dünyanın çeşitli bölgelerinde çok eski dönemlerden beri lifi ve tohumu için yetiştirilmektedir.
Kültüre alınan en eski endüstriyel bitkilerden biridir. Yapılan arkeolojik çalışmalarda M.Ö. 8000 yıllarına dayanan kenevirden üretilmiş kumaş kalıntılarına rastlanmıştır. Asya kökenli kenevir farklı yollardan dünyaya yayılmıştır.
Kenevir lifleri pamuk ve keten liflerine göre daha sağlam ancak daha kabadır. Bu nedenle, daha çok sicim, halat, urgan üretiminde kullanılır. Ayrıca yelken, çadır bezleri, çuval, araba, vapur vagon, top örtüleri; branda, kese, balık ağı gibi dayanıklı malzeme üretimi ile banknot ve sigara kâğıdı gibi özel kâğıtların yapımında kullanılır.
Kenevir, sürdürülebilir yaşam için idealdir. Ekonomiktir çünkü çok farklı endüstriyel alanlarda sayısız birçok alanda yüksek verim ve kalitede kullanılabilir. Petrol türevi ürünlere alternatif olduğundan dışa bağımlılığı ciddi oranda azaltır.
İnşaat sektöründe dayanıklı, hafif ve doğal yalıtım malzemesi olduğundan gayet kullanışlıdır. Depreme dayanıklı binaların yapımında kullanılabilir.Ağaçlardan çok daha yüksek oksijen salar ve ağaç kesimine neden olan kâğıt ve ahşap ürünlere alternatif olduğundan ormanların çoğalmasına katkı sağlar.
Kansere, sinirsel hastalıklara ve ağrılara karşı dünyada artarak kullanılan bitkinin tıbbi değeri daha çok anlaşılmaktadır.
Kenevir tohumu, edestin (% 65) ve albumin (% 35) iki ana protein çeşidini içerir. Edestin proteini sadece kenevir tohumunda bulunur ve sindirime yardımcı olur. DNA'nın omurgası olarak düşünülür ve sağlıklı bir bağışıklık sisteminin korunması için hayati önem taşıyan antikorlar üretir. Kenevir proteinlerinin içerdiği Glutamik asit, insanlarda stresle mücadeleye yardımcı olan bir nörotransmitterdir.
Omega-6 omega-3 oranının (ω 6/ω 3) 2:1 ile 3:1 arasında olduğunu ve bu oranın insan sağlığı açısından optimal olarak kabul edilir. Yağ asitleri açısından çoklu doymamış yağ asidi tüketimi sağlık üzerine olumlu etkilere sahiptir. Bağışıklık sistemi ve kalp damar hastalıkları üzerinde olumlu etkiler yaptığı, obeziteyi önlemede etkili olduğu bilinmektedir.
Kenevir tohumlarından elde edilen yağ; sabun, vernik, cila, boya, kozmetik üretiminde kullanılır. Kenevir tohumlarının yağı alındıktan sonra geriye kalan küspe, hayvan beslenmesinde değerlendirilir. Kenevir tohumlarından elde edilen ekstraklar, ilaç sanayinde kullanılır. Kenevir tohumları ayrıca kuş yemi olarak da kullanılmaktadır.
Kenevirin gıda olarak kullanımı ise tarih öncesine dayanmaktadır. Özellikle kenevir tohumları zengin besinsel içeriği nedeniyle çerez olarak tüketilmektedir.
Kenevir Tohum Yağı hakkında...
İlk kültürü yapılan bitki olduğu düşünülen kenevirin Hindistan ve Tibet’te çiçeklerinin ve reçinesinin meditasyonda ve çeşitli dinsel ritüellerde kullanıldığı bilinmektedir. İmparator Chen Nung tarafından yazılan ilk Çin farmakopesinde (M.Ö.3200) kenevirin yorgunluk, romatizma ve sıtma tedavisinde kullanıldığı yazmaktadır.
Eski Yunan ve Roma dönemlerinde ilaç olarak ağrı kesmek ve duygu durumunu iyileştirmek amacıyla kullanıldığı görülmektedir. Romalı bir hekim olan Galen, tıbbi keneviri reçete eden hekimlerdendir. İbn-i Sina El-Kanun Fi’t-Tıb adlı dünyaca bilinen büyük eserinde, kaynatılmış kenevir köküyle yapılan kompresin ateşi düşürdüğünü yazmıştır.
Günümüzde kenevirdeki etkin maddelerin prototip olarak kullanıldığı 2 sentetik ilaç ve kenevirin standardize ekstrelerinin kullanıldığı 2 ilaç olmak üzere toplamda kenevir bazlı 4 ilaç bulunmaktadır. Dronabinol ve nabilon, kanser kemoterapisine eşlik eden bulantı ve kusma için kullanılan Amerikan Gıda ve İlaç Dairesi (Food and Drug Administration-FDA) onaylı sentetik kannabinoitlerdir. Nabiksimols ise 100 mikrolitresinde 2,7 mg THC ve 2,5 mg cannabidiol CBD içeren ve oromukozal sprey şeklinde mevcut diğer tedavilere cevap vermeyen multipl skleroza (MS) bağlı spastisite tedavisinde kullanılan standardize kenevir ekstresidir. Son olarak 2018 yılında Epidiolex isimli kannabidiol içeren ilaç, epilepsinin ağır seyreden ve nadir gözlenen iki formu olan LennoxGastaut sendromu ve Dravet sendromunun tedavisinde kullanılmak üzere FDA tarafından onaylanmıştır.
Kaynak:
KENEVİR VE SAĞLIK ALANINDA KULLANIMI, Seda YILDIRIM, Ufuk KOCA ÇALIŞKAN.
Gazi Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Farmakognozi Anabilim Dalı, Ankara
Ankara Ecz. Fak. Derg. / J. Fac. Pharm. Ankara, 44(1): 112-136, 2020 Doi: 10.33483/jfpau.559665
